“เดินหน้าการฟื้นฟู” กลุ่มฅนรักษ์บ้านเกิดฯ ร้อง กมธ.ที่ดินฯ แก้ 4 ปมเหมืองทองเลย

สรุปความเป็นมาและสถานการณ์ปัญหาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน

กรณีเหมืองแร่ทองคำ ตำบลเขาหลวง อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย

ที่มา: มูลนิธิบูรณะนิเวศ

การทำเหมืองแร่ทองคำในจังหวัดเลย เริ่มต้นจากนโยบายส่งเสริมการขยายตัวอุตสาหกรรมเหมืองแร่ ของรัฐบาลไทย ที่มีมติคณะรัฐมนตรี (ครม.) เมื่อวันที่ 3 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2530 ให้มีการสำรวจและพัฒนาแหล่งแร่ทองคำหลายพื้นที่ในประเทศไทย และในวันที่ 10 มกราคม พ.ศ.2532 คณะรัฐมนตรีได้มีมติเพิ่มเติมให้กระทรวงอุตสาหกรรมออกอาญาบัตรสำรวจแร่ อาญาบัตรผูกขาด และอาญาบัตรพิเศษ (สำหรับทำเหมืองแร่ถ้าพบว่ามีแร่ทองคำคุ้มค่าต่อการลงทุน) รวมถึงการออกประทานบัตรในพื้นที่ที่มีศักยภาพแร่ ได้แก่ จังหวัดเลย จังหวัดหนองคาย และจังหวัดใกล้เคียง

ต่อมา บริษัททุ่งคาฮาเบอร์ จำกัด ซึ่งเป็นบริษัทแม่ของบริษัททุ่งคำ จำกัด ได้รับอนุญาตให้ดำเนินกิจการเหมืองแร่ทองคำในพื้นที่อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย โดยยื่นคำขออาชญาบัตรทั้งหมด 340,000 ไร่ และยื่นคำขอประทานบัตรในพื้นที่ที่สำรวจพบแร่ทองคำ 30,000 กว่าไร่ หรือ 112 แปลง แปลงละ 300 ไร่ ตาม พ.ร.บ.แร่ 2510 โดยเมื่อวันที่ 1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2534 รัฐบาลได้ลงนามทำสัญญาตกลงกับบริษัททุ่งคาฮาเบอร์ จำกัด และบริษัททุ่งคำ จำกัด

ต่อมาในปี 2536 บริษัททุ่งคำ จำกัด ขออนุญาตกรมป่าไม้เข้าใช้พื้นที่เขตป่าสงวนแห่งชาติ และในปี 2538 บริษัททุ่งคำได้ยื่นคำขอประทานบัตร รวมทั้งยื่นรายงานการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม ซึ่งได้รับความเห็นชอบจากคณะกรรมการผู้ชำนาญการในปี 2541 ต่อมาในปี 2545-2546 บริษัททุ่งคำได้รับใบอนุญาตประทานบัตรเหมืองแร่ทองคำจากกระทรวงอุตสาหกรรมระยะเวลา 25 ปี จำนวน 6 แปลง บนภูทับฟ้าและภูซำป่าบอน ซึ่งตั้งอยู่ในตำบลเขาหลวง อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย บริษัททุ่งคำ จำกัด เริ่มเปิดพื้นที่ทำเหมืองแร่ทองคำช่วงแรกบนภูทับฟ้าในปี 2545 และได้ดำเนินกิจการอย่างเป็นทางการในเดือนกันยายน พ.ศ. 2549

หลังจากเหมืองแร่ทองคำแห่งนี้เปิดดำเนินการได้เพียงไม่นาน ก็ปรากฏมีการร้องเรียนถึงความเดือดร้อนและผลกระทบต่อประชาชนที่อาศัยอยู่รอบพื้นที่เหมือง และขอให้มีการตรวจสอบผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมที่เกิดจากกิจกรรมของเหมืองแร่ทองคำ เช่นการเปิดหน้าดินตามขุมเหมืองต่าง ๆ เพื่อนำสินแร่มาสกัดทองคำ อาจเป็นสาเหตุสำคัญให้โลหะหนักและสารอันตรายต่าง ๆ ที่มีอยู่เป็นปริมาณมากเนื่องจากเป็นพื้นที่ศักยภาพแร่ แพร่กระจายออกมาปนเปื้อนสิ่งแวดล้อมในปริมาณและอัตราที่เร็วกว่าการแพร่กระจายตามธรรมชาติ ในขณะที่พื้นที่ดังกล่าวยังเป็นแหล่งน้ำซึมน้ำซับซึ่งเป็นต้นธารของลำน้ำสายหลักของชุมชน และเป็นพื้นที่แหล่งอาหารที่อุดมสมบูรณ์ของประชาชนในพื้นที่ 6 หมู่บ้านซึ่งอยู่ท้ายน้ำใน ต.เขาหลวง อ.วังสะพุง จ.เลย มาเป็นเวลานาน

ข้อเรียกร้องและข้อวิตกของประชาชนรอบเหมืองทอง ทำให้หน่วยงานต่าง ๆ เข้าตรวจสอบการปนเปื้อนของสารพิษในสิ่งแวดล้อม เช่นในช่วงปี 2547-2549 สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาค ที่ 9 อุดรธานี ตรวจพบปริมาณสารไซยาไนด์และแมงกานีสเกินค่ามาตรฐาน ต่อมาในปี 2551 กรมควบคุมมลพิษ กรมทรัพยากรน้ำบาดาล และกรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ เก็บตัวอย่างน้ำผิวดินและตะกอนดินในลำน้ำสายหลักของชุมชน ได้แก่ ห้วยเหล็ก ตรวจพบสารหนู ตะกั่ว และแมงกานีส ในห้วยผูกตรวจพบสารแมงกานีส และในห้วยฮวยพบสารหนูเกินค่ามาตรฐาน นอกจากนี้ยังพบแคดเมียมปนเปื้อนเกินมาตรฐานในน้ำประปาบาดาลของหมู่บ้านรอบเหมืองอีกด้วย

เมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ์ 2552 สาธารณสุขจังหวัดเลย (สสจ.เลย) ได้ออกประกาศเตือนประชาชนให้ระมัดระวังการใช้น้ำอุปโภคบริโภคจากแหล่งน้ำในพื้นที่ ต.เขาหลวง อ.วังสะพุง จ.เลย อีกทั้งประกาศห้ามประชาชนบริโภคหอยขมจากลำห้วยต่าง ๆ เนื่องจากผลการตรวจวิเคราะห์คุณภาพน้ำโดย คพ. และ กพร. ในเดือนมิถุนายน 2551 นั้น พบว่ามีสารหนูในน้ำห้วยเหล็ก เขตพื้นที่บ้านกกสะทอน หมู่ 2 พบสารแมงกานีสในลำห้วยผุก เขตพื้นที่บ้านนาหนองบง หมู่ 3 และพบสารแคดเมียมในระบบประปาบาดาลบ้านนาหนองบง (คุ้มน้อย) โดยสารเหล่านี้ปนเปื้อนในแหล่งน้ำดังกล่าวสูงเกินเกณฑ์มาตรฐานน้ำผิวดินและน้ำใต้ดิน หลังประกาศของสาธารณสุข ผู้ใหญ่บ้านนาหนองบงได้ออกประกาศห้ามประชาชนใช้น้ำโดยเด็ดขาด เว้นแต่การอาบและถูบ้านเท่านั้น พร้อมกับมีหนังสือแจ้งให้นายก อบต.เขาหลวง จัดหางบประมาณ ย้ายประปาหมู่บ้าน โดยขุดเจาะบ่อบาดาลแห่งใหม่ และซื้อเครื่องกรองสารเคมีในประปา อย่างไรก็ตาม นับแต่นั้นมาจนถึงปัจจุบัน ประชาชนทั้ง 6 หมู่บ้านรอบบริเวณเหมืองทองคำตัดสินใจซื้อน้ำเพื่อนำมาอุปโภคบริโภคมาโดยตลอด

ต่อมาในช่วงกลางปี 2553 ได้มีการเก็บตัวอย่างเลือดของประชาชน 6 หมู่บ้าน จำนวน 725 คน วิเคราะห์ที่ห้องปฏิบัติการของโรงพยาบาลรามาธิบดี และกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข เพื่อตรวจหาสารไซยาไนด์ สารปรอท และสารตะกั่ว พบว่าประชาชนร้อยละ 6.6 มีปริมาณสารปรอทเกินค่ามาตรฐานที่กำหนด 35 ไมโครกรัมต่อลิตร (องค์การอนามัยโลกระบุ ไม่มีระดับของสารปรอทใด ๆ ในร่างกายที่ถือว่าปลอดภัย) ขณะที่ ประชาชนร้อยละ 17 มีปริมาณสารไซยาไนด์เกินค่ามาตรฐานที่ 0.2 ไมโครกรัมต่อมิลลิลิตร การเก็บตัวอย่างเลือดชาวบ้านใน 6 หมู่บ้าน[1] จำนวน 725 คน พบสารโลหะหนักในเลือด โดยเฉพาะปรอท พบปนเปื้อนในเลือดของทุกคน โดย 38 คน มีค่าเกินมาตรฐาน บางรายพบว่าสูงเกินมาตรฐานถึง 43 เท่า และพบว่ามีสารปรอทเกินค่ามาตรฐานในเด็กอีกด้วย นอกจากนี้ พบมีไซยาไนด์ในเลือด จำนวน 348 คน โดย 84 คนมีค่าเกินมาตรฐาน (ในจำนวนกลุ่มตัวอย่างตรวจไม่ได้ 23 คน) จากกลุ่มตัวอย่างมีเพียง 103 คนที่ไม่พบไซยาไนด์ในเลือด ขณะเดียวกันยังพบสารตะกั่วในเลือดของทุกคน^[2] โดยคาดว่าสารพิษเหล่านั้นมาจากการรับสารตกค้างในน้ำ ในสิ่งแวดล้อม นอกจากนี้ยังพบว่าชาวบ้านบางคนเกิดผดผื่น มีปัญหาผิวหนัง มีสัตว์เลี้ยงตาย ทั้งปลา ไก่ รวมทั้งสุนัข      

ทั้งนี้เมื่อวันที่ 25 – 27 กรกฎาคม 2553 คณะกรรมาธิการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม รัฐสภาได้ลงพื้นที่ร่วมกับผู้ว่าราชการจังหวัดเลยเก็บตัวอย่างแหล่งน้ำสาธารณะรอบเหมือง บ่อน้ำบาดาลรอบเหมืองและบริเวณภายในเหมือง ตามสถานีตามมาตรการของ EIA 23 สถานี โดยส่งให้กรมควบคุมมลพิษ กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ และกรมทรัพยากรน้ำบาดาล พบรายละเอียดดังนี้

• ลำห้วยเหล็กมีค่าสารหนูสูงเกินค่ามาตรฐาน
• บ่อน้ำบาดาลและบ่อน้ำตื้น บางบ่อมีแคดเมียม ตะกั่ว และแมงกานีส
• บ่อกักเก็บกากแร่ภายในบริษัท ทั้งส่วนตะกอนข้นและน้ำใส ไม่เป็นไปตามตามเกณฑ์มาตรฐาน มีค่าไซยาไนด์
• บ่อสังเกตการณ์ของบริษัททั้งต้นน้ำและท้ายน้ำ มีตะกั่วไม่เป็นไปตามตามเกณฑ์มาตรฐานเมื่อเทียบกับมาตรฐานคุณภาพน้ำใต้ดิน แต่บางครั้งก็มีค่าแมงกานีส นิกเกิล หรือค่าไซยาไนด์ ไม่เป็นไปตามตามเกณฑ์มาตรฐาน
• ดินตะกอนในลำห้วยเหล็กมีค่าสารหนูเพิ่มขึ้นค่อนสูงเมื่อเทียบกับบริเวณต้นน้ำ และท้ายน้ำ ห่างออกไปมีค่าสารหนูมีค่าลดลง

ปี 2554 มีหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนเข้ามาตรวจสอบเมล็ดข้าว แล้วแจ้งว่ามีสารพิษในเมล็ดข้าว ทำให้ชาวบ้านไม่กล้ากินข้าวบริเวณริมห้วยเหล็ก ผลผลิตข้าวเริ่มน้อยลงมาก และเมื่อวันที่ 7 ตุลาคม 2557 สำนักคุณภาพและความปลอดภัยของอาหาร กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข ได้ดำเนินการตรวจวิเคราะห์ตัวอย่างสัตว์น้ำและพืชอาหารเพื่อตรวจหาสารหนูจำนวน 17 ตัวอย่าง พบว่ามีสารหนูเกินค่ามาตรฐานจำนวน 1 ตัวอย่าง คือ ปู ซึ่งศาลากลางจังหวัดเลยได้ให้ผู้ใหญ่บ้านตามหมู่บ้านต่าง ๆ ประกาศห้ามรับประทานปูจากลำห้วยเหล็ก ต่อมาในปี 2557 สาธารณสุขจังหวัดเลย ร่วมกับกรมควบคุมมลพิษติดตามคุณภาพชีวิตของผู้ที่มีร่องรอยโรคของพิษสารหนู ซึ่งได้รับการยืนยันจากผู้เชี่ยวชาญแล้ว 21 ราย โดยเป็นผลมาจากการเฝ้าระวังด้านสุขภาพของ โรงพยาบาลวังสะพุง และกรมอนามัย ระบุถึงความสัมพันธ์ของการปนเปื้อนและสภาวะสุขภาพของประชาชนในตำบลเขาหลวงซึ่งมีประชาชนจำนวน 3,351 คน จาก 780 หลังคาเรือน ใน 6 หมู่บ้าน

สอดคล้องกับข้อมูลล่าสุดจากคณะวิจัยโดย ผศ.ดร.ธนพล เพ็ญรัตน์ คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร ตรวจพบการปนเปื้อนสารหนูสูงขึ้นมากกว่าต้นน้ำห้วยฮวยและห้วยผุก ส่งผลให้การใช้น้ำจากลำห้วยไปทำการเกษตรทำให้เกิดการปนเปื้อนสารหนูในพื้นที่เกษตรกรรมด้วย ซึ่งอาจนำมาสู่การปนเปื้อนสารหนูสู่ห่วงโซ่อาหาร อันนำมาสู่ความเสี่ยงต่อสุขภาพ การปนเปื้อนสารหนูมีความเข้มข้นสูงมากในตะกอน สูงถึง 2,584 มก. ต่อ กก. ในตะกอนแดงบริเวณห้วยเหล็ก และ 277 มก. ต่อ กก. ในตะกอนแดงบริเวณนาดินดำ ทั้ง 2 บริเวณนี้เป็นแหล่งกำเนิดการแพร่กระจายของสารหนูสู่ที่ระบบนิเวศแหล่งน้ำและพื้นที่เกษตรกรรมข้างเคียง

ในขณะที่งานวิจัยโดย Assawincharoenkij et al (2017) รายงานว่าบ่อกักเก็บกากแร่ของเหมืองดังกล่าวกักเก็บกากแร่ที่มีสารหนูปนเปื้อนสูงถึง 2,870 มก. ต่อ กก. และเป็นหางแร่สีแดง (Gossan และ Oxidized Skarn Ore) บริเวณด้านล่างของบ่อ ซึ่งพบการปนเปื้อนสารหนูใกล้เคียงกับตะกอนสีแดงในห้วยเหล็ก ทั้งนี้การรั่วไหลของน้ำเหมืองจากผนังบ่อกักเก็บกากแร่ทำให้เกิดการปนเปื้อนสารหนูและไซยาไนด์  นอกจากนี้ ยังพบการปนเปื้อนสารหนูความเข้มข้นสูงในดินถมที่ชุมชนได้จากเหมืองสูงถึง 2353 มก. ต่อ กก. ในขณะที่ดินเดิมของชุมชนนั้นมีสารหนูปนเปื้อนตามธรรมชาติเพียง 4.92 มก. ต่อ กก. ซึ่งการสร้างที่อยู่อาศัยบนดินถมปนเปื้อนสารหนูนั้นทำให้เกิดความเสี่ยงต่อสุขภาพจากการได้รับสัมผัสสารหนูผ่านการสัมผัสทางผิวหนัง การหายใจ การปนเปื้อนสารหนูผ่านพืชผักที่ปลูกในดินถมปนเปื้อนดังกล่าว และที่สำคัญงานวิจัยนี้ยังได้พบการปนเปื้อนสารหนูในห่วงโซ่อาหาร เช่น ปลา ปู หอย โดยพบการปนเปื้อนสารหนูอันตรายเกินค่าที่ยอมรับได้ ในเนื้อ พุง เหงือก ไส้ ตับ ไต ของปลาชนิดต่าง ๆ เช่น ปลาไหล ปลายี่สก อวัยวะส่วนต่าง ๆ ที่จับมาจากห้วยเหล็ก รวมถึงการปนเปื้อนสารหนูในพืชผักและข้าว พบว่าข้าวที่ปลูกบริเวณห้วยลิ้นควายและห้วยเหล็กปนเปื้อนสารหนูเกิน 2 มก.ต่อ กก. ซึ่งเป็นค่าสูงสุดที่ยอมรับได้

นอกจากนี้ในงานวิจัยดังกล่าว ยังมีการประเมินค่าความเสี่ยงโรคมะเร็ง Excess Cancer Risk (ECR) จากการบริโภคอาหารที่ปนเปื้อนเพื่อจะตอบคำถามว่าหากประชาชน (ผู้ใหญ่) บริโภคข้าว ผัก และ ปลา จากห้วยเหล็กเป็นประจำทุกวันจะเกิดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคผิวหนังสีเข้มขึ้น hyperpigmentation หนังด้านแข็ง keratosis นั้น สูงเกินค่าที่ยอมรับได้ถึง 65.5 เท่า ส่วนโอกาสการเกิดมะเร็งปอด ตับ ไต ม้าม กระเพาะปัสสาวะ นั้นสูงถึง 2.95×10-2 โดยความเสี่ยงส่วนใหญ่มาจากการบริโภคผักปนเปื้อนสารหนู

นอกจากการปนเปื้อนสารพิษในสิ่งแวดล้อม ห่วงโซ่อาหาร ที่ทำให้เกิดความเสี่ยงทางสุขภาพ เกิดความเจ็บป่วยของผู้คนแล้ว การปนเปื้อนทางสังคม การเมือง และอำนาจจากการทำเหมืองแร่ทองคำจังหวัดเลย ที่สะท้อนให้เห็นผ่านสภาพความขัดแย้งแตกแยกในชุมชน การละเมิดสิทธิมนุษยชน ความบิดเบี้ยวของกฎหมายและนโยบายที่เกี่ยวข้อง เช่นกฎหมายแร่ ที่มีข้อห้ามการทำเหมืองแร่ในพื้นที่ต้นน้ำ ในขณะที่เหมืองแร่ทองคำจังหวัดเลย มีการดำเนินการและมีโรงงานแต่งแร่อยู่บนพื้นที่ต้นน้ำ ทำให้เห็นว่ากฎหมายสิ่งแวดล้อมที่บังคับใช้ไม่สามารถควบคุมหรือกำหนดมาตรการในการป้องกันปัญหาผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมได้ ในขณะที่ด้านกลไกการรับมือและป้องกันความเสี่ยงในชีวิตและสุขภาพก็ไม่อาจจะป้องกันหรือปกป้องประชาชนได้ นอกจากนี้ ปัญหาการปนเปื้อน ความขัดแย้ง และความรุนแรงที่เกิดขึ้นที่เหมืองแร่ทองคำจังหวัดเลยยังสะท้อนปัญหาความโปร่งใส อำนาจเหนือกฎหมาย เห็นได้จากการทำร้ายร่างกาย การข่มขู่ การบังคับ ตลอดจนการฟ้องคดีเพื่อกลั่นแกล้ง รวม 27 คดีที่เกิดจากความขัดแย้งและการต่อสู้ใช้สิทธิของประชาชนในการมีส่วนร่วมกับการตัดสินใจต่อนโยบายสาธารณะเรื่องเหมืองแร่ทองคำ ซึ่งได้จารึกถึงความล้มเหลวเชิงโครงสร้างของสังคมไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องธรรมาภิบาลด้านสิ่งแวดล้อม

จนกระทั่งเมื่อวันที่ 18 มกราคม 2561 กลุ่มฅนรักษ์บ้านเกิด 6 หมู่บ้าน ต.เขาหลวง อ.วังสะพุง จ.เลย จำนวน 165 คน ได้ยื่นฟ้อง บริษัท ทุ่งคำ จำกัด ในข้อหาหรือฐานความผิดกระทำละเมิดและเรียกค่าเสียหาย ตาม พ.ร.บ.ส่งเสริมและคุ้มครองคุณภาพสิ่งแวดล้อมฯ และ พ.ร.บ.การสาธารณสุขฯ (คดีหมายเลขดำที่ สว.(พ)1/2561 นางวิรอน รุจิไชยวัฒน์ ที่ 1 กับพวกรวม 165 คน เป็นโจทก์ บริษัท ทุ่งคำ จำกัด เป็นจำเลย) โดยในคดีนี้ศาลจังหวัดเลยได้มีคำพิพากษาเป็นที่สิ้นสุดเมื่อวันที่ 13 ธันวาคม โดยในคำพิพากษาระบุว่าการปนเปื้อนมลพิษเกิดขึ้นจากกรรมวิธีการประกอบกิจการเหมืองแร่ทองคำที่ไม่ได้มาตรฐาน ไม่เป็นไปตามกฎหมาย ศาลจึงกำหนดค่าเสียหายให้แก่ผู้ฟ้อง และเห็นว่าการประกอบกิจการเหมืองแร่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ซึ่งตามรัฐธรรมนูญ 2560 มาตรา 43 กำหนดให้โจทก์ร่วมกันใช้สิทธิชุมชนในการบำรุงดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติได้ จึงใช้สิทธิฟ้องให้มีการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติได้ และโจทก์มีสิทธิที่จะมีชีวิตอยู่ในสภาพสิ่งแวดล้อมที่ดี จำเลยในฐานะผู้ก่อมลพิษจึงมีหน้าที่ฟื้นฟูสิ่งแวดล้อม จึงพิพากษาให้จำเลยดำเนินการฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมด้วยค่าใช้จ่ายของจำเลยให้กลับสู่สภาพสิ่งแวดล้อมที่ดีให้เป็นไปตามเกณฑ์ที่ราชการกำหนด ทั้งน้ำและดิน โดยให้โจทก์มีส่วนร่วมในการทำแผนฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมด้วย

ภายหลังคำพิพากษา หน่วยงานต่าง ๆ ได้แก่ กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ กรมควบคุมมลพิษ และหน่วยงานอื่น ๆ ได้พยายามเสนอแผนการฟื้นฟูการปนเปื้อนในพื้นที่จังหวัดเลย แต่ละเลยกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชน เห็นได้จากการกำหนดเป้าหมายและวัตถุประสงค์ในการฟื้นฟูการปนเปื้อนของหน่วยงานนั้นแตกต่างจากที่ประชาชนในพื้นที่ปนเปื้อนร่วมกันกำหนดขึ้น ในแผนการฟื้นฟูสิ่งแวดล้อม ระบบนิเวศ สังคม วัฒนธรรมและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของชุมชนในพื้นที่เหมืองแร่ทองคำจังหวัดเลย (รายละเอียดในเอกสารแนบที่ 3) ซึ่งให้ความหมายเรื่องการฟื้นฟูว่าเป็นกระบวนความร่วมมือที่หลากหลายเพื่อที่จะช่วยจัดการให้ธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และระบบนิเวศที่ถูกทำลาย และปนเปื้อนมลพิษให้ฟื้นคือสภาพที่สามารถทำหน้าที่บริการด้านนิเวศ ความหลากหลายทางชีวภาพ และปลอดภัย ประชาชนสามารถพึ่งพิงใช้ประโยชน์ทางเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ ตลอดจนความสัมพันธ์ที่ดีของประชาชน โดยเสริมสร้างให้ประชาชนเห็นคุณค่าของธรรมชาติร่วมกัน รวมทั้งการฟื้นฟูศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ที่ถูกล่วงละเมิดในระหว่างการดำเนินการทำเหมืองแร่ที่ผ่านมา โดยมีเป้าหมายในการฟื้นฟูเพื่อ “คนปลอดภัย สิ่งแวดล้อมปลอดภัย มีความหลากหลายของอยู่ของกิน หนี้สินลด หมดความขัดแย้ง เป็นแหล่งเรียนรู้ ฟื้นฟูชุมชน”

ทั้งนี้ เมื่อแต่ละหน่วยงานต่างจัดทำแผนการฟื้นฟูการปนเปื้อนเหมืองแร่ทองคำของตัวเองโดยไม่คำนึงถึงกระบวนการมีส่วนร่วมในการกำหนดเป้าหมายอันนำไปสู่การกำหนดวัตถุประสงค์ของกระบวนการฟื้นฟูเหมืองแร่ทองคำนั้นก็เพื่อจะช่วยให้กระบวนการฟื้นฟูที่จะเกิดขึ้นในอนาคตมีความโปร่งใสและตรวจสอบย้อนกลับได้  จึงทำให้เห็นเค้าแววของการคัดแย้งเรื่องการฟื้นฟูการปนเปื้อนเหมืองทองคำดังกล่าว เพราะการสื่อสารความหมายและสาระสำคัญของการฟื้นฟูให้ประชาชนมีความเข้าใจ ดังนั้นการกำหนดเป้าหมายและวัตถุประสงค์ในการฟื้นฟูที่กล่าวมานี้จะนำไปสู่กระบวนการตัดสินใจในการดำเนินการฟื้นฟูและการสนับสนุนให้เกิดการฟื้นฟูอย่างเป็นรูปธรรมต่อไป ด้วยความคาดหวังว่ากระบวนการฟื้นฟูที่เกิดขึ้นจะมีความหมายและผลที่จะได้จากการฟื้นฟูที่สำคัญที่สุดคือความเป็นธรรมที่จะก่อให้เกิดสุขภาวะทีดีของประชาชนและระบบนิเวศ คุณค่าทางสังคมและความเป็นมนุษย์ ด้วยส่วนผสมของความรู้และปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร์เทคโนโลยี  สุขภาพ สังคม วัฒนธรรม เศรษฐศาสตร์ การเมือง อย่างสมดุลและให้ผลที่มีประสิทธิภาพ

[1] โครงการศึกษาวิจัย “การประเมินผลกระทบต่อสุขภาพประชาชนผู้อาศัยรอบเหมืองทองคำ ต.เขาหลวง อ.วังสะพุง จ.เลย ปีงบประมาณ 2552” โดยได้มีการเจาะเลือดประชาชนรอบเหมืองทองคำ ระหว่างวันที่ 5-6, 19 – 21 มิถุนายน 2553 โดยสำนักงานสาธารณสุข จังหวัดเลย ร่วมกับโรงพยาบาลวังสะพุง ส่งตรวจหาสารไซยาไนด์ที่ โรงพยาบาลรามาธิบดีและส่งตรวจหาสารโลหะหนัก (ปรอทและตะกั่ว) ที่สำนักโรคจากการประกอบอาชีพและสิ่งแวดล้อม กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข

^[2] ศูนย์ประสานงานการพัฒนาระบบและกลไกการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพ สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ. คนกับเหมือง: อนาคตเมืองเลย. กรุงเทพฯ : บริษัทแปลนพริ้นติ้ง จำกัด. กรุงเทพฯ, 2554.