เรื่องเล่าหลังเลนส์ สองกำลังสื่อ ตอน คนคืนป่า ป่าคืนเล

บ่อยครั้งที่บทเรียนอันเจ็บปวด ก็จำเป็นต่อการเตรียมรับมือกับการคุกคามที่อาจรุนแรงกว่า เหมือนสิ่งที่เกิดขึ้นกับชาวบ้านคลองยาง อ.เกาะลันตา จ.กระบี่

หลายสิบปีก่อน ป่าชายเลนที่นี่ถูกรัฐสัมปทานให้ตัดไม้เพื่อเผาถ่าน นาทีนั้นความรุ่งเรืองด้านการค้าถ่านทำให้หมู่บ้านคึกคัก กำนัน ต.คลองยางเล่าว่า พ่อของเขาได้รับสัมปทาน และส่งถ่านค้าขายถึงไปไกลแถบมาลายู เรือบรรทุกถ่านไปขายคราวละหลายสิบตัน และบรรทุกสินค้าอื่นๆ กลับมา ทำให้เกาะลันตาเป็นเมืองท่าอีกเมืองที่คึกคัก ไม่น้อยหน้าเมืองท่าสำคัญในแถบนี้ ชาวบ้านร้านตลาดมีรายได้เป็นกอบเป็นกำจากการรับจ้างตัดไม้เผาถ่าน รวมๆแล้ว ในละแวกนี้มีเตาเผาถ่านขนาดที่เผาได้ถ่านคราวละสิบตันนับร้อยๆ เตา เมื่อถึงคราวหมดสัมปทานป่าในพื้นที่ชายเลน ก็ยังมีการเผาไม้ในเขตรอยต่อชุมชน จนนาทีนั้นเรียกได้ว่า ร่อยหรอไปจนยากฟื้นฟู

หลังจากรุ่งเรืองในการค้าถ่านจนถึงขีดสุด โลกเปลี่ยนไปใช้พลังงานชนิดอื่น แก๊สหุงต้มมาแทนที่ ถ่านไม่ได้จำเป็นต้องมีทุกบ้านอีกต่อไป แต่สิ่งที่เหลืออยู่จนรับรู้ได้ในนาทีที่ทุกอย่างหยุดนิ่ง คือ สัตว์ทะเลที่เคยหาได้ง่ายดาย กลับร่อยหรอไปเหมือนกับจำนวนไม้ในป่าชายเลน จนกระทั่งเกิดสึนามิพัดถล่มชายฝั่ง สิ่งที่ประจักษ์ชัดก็ปรากฏต่อสายตา บ้านเรือนที่ไม่มีแนวป่ากันคลื่นพังภิณท์ลงไป ในขณะที่ป่าส่วนที่ยังหลงเหลืออยู่โอบอุ้มพื้นที่ที่มันดูแลให้รอดพ้นหายนะ บทเรียนครั้งนั้น ทำให้เกิดวงคุยของชาวบ้าน และกำหนดกฎเกณฑ์ของหมู่บ้านเรื่องการใช้ประโยชน์จากป่าชายเลนขึ้น พร้อมๆกับการช่วยกันฟื้นฟู จนปัจจุบัน เรียกได้ว่า ความสมบูรณ์กลับมาเกือบร้อยเปอร์เซ็นต์

บทเรียนในคราวนั้น ทำให้การรวมตัวของชาวบ้านที่นี่เหนียวแน่น และจับตาหลายโครงการที่จะมาเปลี่ยนแปลงสิ่งที่พวกเขาสร้างกันมา แม้แต่เด็กรุ่นใหม่ๆ ซึ่งร่วมกิจกรรมปลูกป่ากันมาต่อเนื่องก็อดภูมิอกภูมิใจกับผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นไม่ได้ พวกเขาจึงชวนกันทำสารคดีสั้น บอกเล่าเรื่องราวการอนุรักษ์ของชุมชน โดยมีครูปาล์ม ช่วยสอนและเป็นที่ปรึกษาให้กับทีมงานรุ่นเล็กชั้นประถมนี้

ด้วยความสามารถที่ปาล์มเรียนจบมาทางนิเทศศาสตร์บวกกับความตั้งใจของน้องทีมงาน การถ่ายทำเริ่มต้นขึ้นไม่ยากเย็น หลังจากตัดต่อแล้วผลงานชื่อ จากผู้ทำลายกลายเป็นผู้สร้าง ก็ถูกนำไปฉายในหลากหลายพื้นที่ ยิ่งล่าสุดมีโครงการสร้างท่าเทียบเรือถ่านหินที่คลองรั้วเข้ามา จนทำให้คนในชุมชนใกล้ ไกล ต่างพูดถึงผลกระทบที่อาจเกิดตามมา แม้ว่าโครงการซึ่งตั้งที่บ้านคลองรั้ว อำเภอเหนือคลองจากห่างจากที่นี่พอสมควร แต่เส้นทางที่เรือจะผ่าน รวมถึงจุดจอดเรือสำหรับขนถ่ายถ่านหินไปสู่ท่าเทียบนั้น ใกล้จนไม่อาจมองข้ามเรื่องผลกระทบ ผลงานชิ้นนี้จึงได้ทำหน้าที่อีกครั้ง ในฐานะตัวกระตุ้นเตือนว่า ทรัพยากรในชุมชน เป็นของชุมชน และเป็นหน้าที่ที่คนในชุมชนจะต้องช่วยกันดูแล หากรัฐหรือบุคคลภายนอกจะเข้ามาทำอะไร จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องรับฟังความคิดเห็น และผ่านการยอมรับของคนในชุมชนเสียก่อน

เพราะเรื่องที่เกี่ยวข้องกับทรัพยากรในชุมชนเช่นนี้ ไม่มีใครรู้จัก และจะสามารถจัดการได้ดีไปกว่าคนในชุมชนเอง

ติดตามชมเรื่องราวของพวกเขาได้ รายการสองกำลังสื่อ ตอน คนคืนป่า ป่าคืนเล ทางไทยพีบีเอส เสาร์ที่ 12 กรกฎาคม 2557 เวลา 10.05-10.30 น.