เสร็จสิ้นไปแล้วงานบุญทอดผ้าป่าสามัคคีเพื่อโรงเรียนชุมชนบ้านห้วยหินลาดนอกเมื่อ ๒๔ กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา มีผู้มาร่วมงานมากกว่า ๒๐๐ คน จากหลากหลายกลุ่มทั้งที่อยู่ในเครือข่ายการศึกษาทางเลือกภาคเหนือ อย่างเช่น โฮงเฮียนสืบสานภูมิปัญญาล้านนา โรงเรียนโจ๊ะมาโลลึหล่า บ้านสบลาน อ.สะเมิง จ.เชียงใหม่ โรงเรียนม่อนแสงดาว จังหวัดเชียงราย ชุมชนนักกิจกรรมภาคเหนือ เครือข่ายครูอาสา มูลนิธิอาสาสมัครเพื่อสังคม เครือข่ายเยาวชนรากหญ้ารักษ์ถิ่น เป็นต้น และได้รับเกียรติจากท่านอาจารย์เคน แคมป์จากคณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และอาจารย์เยี่ยมลักษณ์ อุดาการ คณบดี คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาบันราชภัฏเชียงใหม่ ซึ่งท่านทั้งสองออกตัวว่ามาร่วมงานในนามส่วนตัวเพราะต้องการสนับสนุนการจัดการศึกษาทางเลือกให้กับเด็กชาติพันธุ์ต่างๆ นอกจากนั้นอดีตสมาชิกวุฒิสภาอย่างคุณเตือนใจ ดีเทศ ก็มาเป็นองค์ประธานถวายผ้าป่าครั้งนี้
ส่วนเครือข่ายชาวบ้านก็ไม่น้อยหน้าเพราะมากันมากมายหลายหมู่บ้านเช่นกัน อย่างบ้านห้วยหินลาดใน บ้านผาเยือง ที่อยู่ในหมู่เดียวกัน บ้านป่าคา บ้านห้วยไม้เดื่อ บ้านห้วยโต้ง ซึ่งอยู่ในอำเภอเดียวกัน บ้านห้วยน้ำเย็น บ้านแม่ขะต๋าน บ้านป่าม่วง อยู่ในอำเภอแม่สรวย ซึ่งเป็นเครือญาติกัน หรือบ้านป่าตึงงาม บ้านห้วยอีค่าง และบ้านแม่ขะปู ที่อยู่จังหวัดเชียงใหม่ซึ่งเป็นสมาชิกในเครือข่ายกลุ่มเกษตรกรภาคเหนือ (คกน.) ด้วยกัน ได้มาช่วยกันตั้งแต่ก่อนวันงานทั้งเรื่องการเตรียมสถานที่ การจัดนิทรรศการ การจัดเวที หรือการเตรียมอาหารต้อนรับผู้ที่จะมาร่วมงาน นอกจากนั้นอาหารเที่ยงอันแสนอร่อยที่พวกเราได้กินก็เป็นพืชผักในป่าที่เพื่อนบ้านนำมาช่วยอย่างเช่น หัวปลีที่ชาวผาเยืองนำมาให้ ผักกูดจากบ้านห้วยหินลาดใน และยังมีเพื่อนบ้านที่เป็นคนเมืองพื้นราบมาร่วมอีกหลายกลุ่ม อย่างบ้านโป่งเทวีและบ้านลังกา ส่วนหน่วยงานของรัฐอย่างศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนอำเภอเวียงป่าเป้าก็มาช่วยอย่างแข็งขันตั้งแต่การเตรียมงาน และหน่วยงานท้องถิ่นในพื้นที่อย่าง องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านโป่งก็มาร่วมด้วยเช่นกัน บรรยากาศในงานจึงเต็มไปด้วยความอบอุ่นถึงแม้ว่าสภาพอากาศจะร้อนอบอ้าวก็ตาม เพราะน้ำใจของทุกคนที่มาร่วมต่างต้องการหนุนช่วยเพื่อให้โรงเรียนในชุมชนแห่งนี้ได้ดำเนินการได้อย่างยั่งยืน
นอกจากความอบอุ่นแล้วเรายังได้รับความรู้จากการไปเรียนรู้แหล่งเรียนรู้ในชุมชนกับผู้รู้ในชุมชนและได้รับความสนุกจากการชมการแสดงการละเล่นพื้นบ้านปกาเกอะญอของเด็กนักเรียน การรำดาบของเยาวชน และการร้องเพลงอื่อธาของกลุ่มแม่บ้านอีกด้วย
หลังจากที่อิ่มท้องและได้รับชมการแสดงแล้วเราได้ฟังวงเสวนาต่อในหัวข้อ “การศึกษาทางเลือกที่เหมาะสมกับกลุ่มชาติพันธุ์” โดยวิทยากรที่มากด้วยความรู้และประสบการณ์คือ ลุงจอนิ โอ่โดเชา ปราชญ์ชาวบ้านชาวปกาเกอะญอ ผู้ที่ได้รับรางวัลคนดีศรีสังคม ลุงปรีชา ศิริ ปราชญ์ ปกาเกอะญออีกท่านหนึ่งที่ทุ่มเทชีวิตในการดูแลรักษาป่าและเป็นชาวบ้านห้วยหินลาดในซึ่งเป็นญาติพี่น้องกับชาวห้วยหินลาดนอก และลุงคำเซ จอเตะ สมาชิกอบต. มาเป็นตัวแทนของชุมชน นอกจากนั้นยังมีท่านอ.เยี่ยมลักษณ์ อุดาการ และคุณเตือนใจ ดีเทศ ร่วมเสวนาในครั้งนี้ ดำเนินรายการโดยคุณชัชวาลย์ ทองดีเลิศ เลขาธิการเครือข่ายการศึกษาทางเลือก จากเวทีมีข้อเสนอและข้อสรุปดังนี้
คุณคำเซะ จอเตะ ตัวแทนชุมชนบ้านห้วยหินลาดนอก บอกว่า เหตุผลที่ต้องการให้มีโรงเรียนชุมชนคือ ๑.โรงเรียนเดิมเด็กต้องเดินไปเรียนไกล ๒.ต้องการให้เด็กได้เรียนวัฒนธรรมตนเอง และอยู่ใกล้ครอบครัวทำให้มีสำนึกรักบ้านเกิด
คุณปรีชา ศิริ ปราชญ์ชาวบ้านปกาเกอะญอ เล่าว่า เรากำลังอยู่ทางสองแพร่ง แล้วท้าทายเราว่าเราจะเลือกอะไร เช่น จะดูมวยหรือจะไปช่วยกันดับไฟป่า จะเรียนจักสานหรือว่าไปเล่นบอล พะตีตั้งคำถามอีกว่าอะไรมีคุณค่าหรือมีความหมายมากกว่ากัน พะตีปรีชาบอกว่าเราต้องรู้จักตัวเอง เช่น จิตสำนึก หัวใจ เลือดเนื้อต้องเป็นของเราเอง ขอให้ชาวบ้านมั่นใจ เพราะทุกสิ่งทุกอย่างอยู่ที่ชุมชน แม้ว่าจะมีคนภายนอกมาสนับสนุนเราแต่ถ้าเราไม่มั่นใจก็จะทำไม่ได้ ถึงแม้ว่าโรงเรียนของเราจะมีนักเรียนน้อยแต่ก็เล็กพริกขี้หนู
ขณะที่คุณจอนิ โอ่โดเชา ปราชญ์ชาวบ้านปกาเกอะญอ เห็นว่า เราต้องเรียนทั้งน้ำบ่อหน้าและน้ำบ่อหลัง น้ำบ่อหน้าหมายถึงเรียนภาษาอังกฤษให้พอรู้ ต้องเรียนภาษาไทยให้ชัดเจน ที่สำคัญต้องรู้ภาษาของตนเอง น้ำบ่อหน้าคือสิ่งใหม่ๆหรือเทคโนโลยีเราต้องรู้ต้องทัน น้ำบ่อหลังรู้เรื่องการทำมาหากิน รู้ประเพณี เรียนแล้วต้องกลับมาช่วยพ่อแม่ เพิ่มป่า เพิ่มผัก เพิ่มผลไม้ หรือเพิ่มน้ำ คนรุ่นใหม่เรียนรู้แล้วต้องเอามาเพิ่มด้วย
พะตีบอกว่าเราโดนหลอกให้ไปทางเงินตรา ถ้าเราหลงวัตถุนิยมเราก็จะเป็นหนี้ น้ำบ่อหลังอาจจะไม่สามารถตอบสนองความต้องการได้ เราต้องมีความชัดเจนอย่าโดนหลอก เพราะฉะนั้นต้องเรียนรู้ทั้งน้ำบ่อหน้าและน้ำบ่อหลัง
ป่าที่หายไป ๓ ชั้นนั้นเพราะ ๑.เงินจากการสัมปทานป่า ๒.เพราะคนขาดสำนึก ๓.อยากได้เทคโนโลยีใหม่ๆ เช่นรถเครื่อง รถยนต์ ดังนั้นเราจะต้องไม่หลงไปกับสิ่งใหม่ๆเหล่านี้ และที่สำคัญอบต. ต้องช่วยกันพัฒนาหลักสูตร อบต.มีอำนาจเต็มมือ ในการรับรองหลักสูตรท้องถิ่น
ตัวแทนศูนย์การศึกษานอกโรงเรียน จ.เชียงราย กล่าวว่า นโยบายภาพรวมของระบบการศึกษาจะเรียนวิชาการและเทคโนโลยี แต่ท่านผอ.กศน. ซึ่งมองว่าชุมชนมีความพร้อมและมีทุนทางวัฒนธรรมเช่นประเพณี วิถีชีวิต จึงได้ทำหลักสูตรบูรณาการวิถีชีวิตวัฒนธรรมชุมชน นี่คือการเข้ามาทำงานร่วมกับชุมชน ฟังเสียงของชุมชน และปรับตามศักยภาพที่ชุมชนมีอยู่
ผศ.เยี่ยมลักษณ์ อุดาการ คณบดี คณะคุรุศาสตร์ ม.ราชภัฏเชียงใหม่ มองว่า สิ่งที่ชาวบ้านทำนั้นเป็นสิ่งที่มีความชอบธรรม สิทธิในการจัดการศึกษาได้ระบุอยู่ในรัฐธรรมนูญ เขียนไว้ชัดเจน ว่าชุมชนมีสิทธิและเสรีภาพที่จะเข้ามามีส่วนร่วมว่าต้องการให้ลูกหลานของตนเองมีการศึกษาอย่างไร สิ่งที่ชาวบ้านทำนั้นได้ทำอยู่บนฐานของสิทธิอันชอบธรรม
ประเด็นที่สองคือ บ้านห้วยหินลาดนอกกำลังนำร่องในการปฏิรูปการศึกษา ซึ่งรัฐเองก็ได้ทำมา ๑๐ กว่าปีแล้ว ตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๕๔๐ มีผลการวิจัยบอกว่าทำไม่สำเร็จ แต่ที่หินลาดนอกทำอยู่นั้นเป็นการให้ชุมชนมีส่วนร่วมในการจัดการศึกษาที่เชื่อมกับการศึกษาในระบบและตามอัธยาศัย ทั้งในห้องเรียน และในชุมชน
ถ้าเราสามารถนำครูภูมิปัญญาเข้ามาช่วยสอนในสถานศึกษาถึงแม้ว่าเรามีงบประมาณไม่เพียงพอ ครูก็จะไม่ขาดแคลน และโรงเรียนขนาดเล็กก็จะไม่จำเป็นต้องยุบ แต่ผู้บริหารโรงเรียนทั่วไปกลับนึกภาพไม่ออกว่าพลังที่ไม่ต้องใช้เงินนั้นมันอยู่ตรงไหน ย้อนกลับมาดูโรงเรียนหินลาดนอกตรงนี้มันโดนใจเหมือนกับเป็นการตบหน้าหลายๆ หน่วยงาน เป็นการทำลายกรอบของหลายๆหน่วยงาน เป็นการหลอมรวมพลังของคนในชุมชนท้องถิ่น
อีกประเด็นเราคงต้องช่วยกันขยาย คือ ทำอย่างไรจะทำให้ประเด็นทางการศึกษาเป็นประเด็นสำคัญของชุมชน ไม่ใช่ชุมชนโยนเรื่องนี้ให้กับครูให้กับโรงเรียนเพียงอย่างเดียว
คุณเตือนใจ ดีเทศน์ อดีตสมาชิกวุฒิสภา มองเรื่องนี้ว่า ชนเผ่าพื้นเมืองทั่วโลกจัดความสัมพันธ์ไว้ ๓ ระดับคือ ระดับที่ ๑ มนุษย์กับมนุษย์ ที่จะต้องอยู่ร่วมกัน มีความเมตตากรุณาไม่เบียดเบียนกัน ระดับที่๒ ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ และระดับที่๓ ระหว่างมนุษย์กับสิ่งเหนือธรรมชาติ แสดงให้เห็นว่าชนเผ่าพื้นเมืองที่เก่าแก่ของโลกเห็นว่าแผ่นดินคือแม่พระธรณี ก่อนที่พี่น้องจะทำไร่ทำนาจะต้องทำพิธีบอกแม่ธรณี ผีน้ำ ผีป่า อันนี้เป็นความสัมพันธ์ของมนุษย์กับสิ่งเหนือธรรมชาติ
สิ่งที่มีอยู่ในวิถีชีวิต ในวัฒนธรรมของพี่น้องปกาเกอะญอนั้นเป็นสิ่งที่ดีงาม และมีการดำรงรักษามาอย่างมั่นคง และมีการถ่ายทอดมาเป็นรุ่นต่อรุ่น อยากให้มั่นใจตรงนี้ แล้วยกระดับผู้รู้ทั้งพี่น้องปกาเกอะญอ และเผ่าอื่นๆ เป็นการทำเพื่อประโยชน์ทางการศึกษา
เด็กๆจะต้องเรียนรู้สภาพสังคมจากปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นในชุมชนและรอบๆตัว หลักสูตรที่นำมาสอนในโรงเรียนควรจะสร้างจิตใจที่งดงามตั้งแต่เด็ก
ฝาก ส.อบต. ว่า ตอนนี้คณะกรรมการปฏิรูปเน้นการเพิ่มอำนาจประชาชนผ่านการปกครองส่วนท้องถิ่น ถ้า ส.อบต.ทุกคนผลักดันนายกอบต.ว่า ในพื้นที่เราควรจะมีป่าพื้นที่ต้นน้ำลำธารที่มีความหลากหลาย ถ้าเป็นนโยบายทุกอบต. ตรงนี้เป็นเรื่องที่ดี อบต.ไม่ควรจะเน้นเปลี่ยนลำห้วยให้เป็นคอนกรีต แต่เอางบประมาณมาส่งเสริมฟื้นฟูสภาพป่าธรรมชาติให้อุดมสมบูรณ์มากขึ้น
สุดท้ายเราควรให้มนุษย์อยู่กับธรรมชาติได้อย่างยั่งยืน มันควรเป็นปรัชญาการศึกษาของเรา เพราะการศึกษาที่เรากำลังทำนั้นทำให้มนุษย์มีความอ่อนน้อมกับธรรมชาติและลดการเอาเปรียบกับเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน
เสร็จจากการเสวนาแล้วมาถึงเวลาที่สำคัญของงานคือ การทำพิธีทอดผ้าป่า โดยมี เจ้าอาวาสวัดศรีสุทธาวาส ซึ่งเป็นพระนักพัฒนาที่คอยช่วยเหลือชาวบ้านห้วยหินลาดในการดูแลรักษาป่าและการจัดกิจกรรมของเยาวชนเสมอมา มาช่วยรับผ้าป่าครั้งนี้
ผลจากการดำเนินงานทำให้ชุมชนได้รับยอดผ้าป่าสูงถึง ๑๘๓,๘๒๐ บาท เงินที่ได้จากการทำบุญครั้งนี้ชาวบ้านจะนำไปใช้เพื่อการดำเนินงานของโรงเรียนไม่ว่าจะเป็น ค่าอาหารกลางวัน ค่าอุปกรณ์การเรียน หรือค่าเบี้ยเลี้ยงให้กับครูอาสาทั้งสองคน ส่วนการนำเงินไปใช้นั้นชาวบ้านได้จัดตั้งคณะกรรมการดูแลจัดการที่ชัดเจนและสามารถตรวจสอบได้
รอยยิ้มจึงเกิดขึ้นบนใบหน้าของชาวปกาเกอะญอบ้านห้วยหินลาดนอกทุกคนเพราะความปลื้มอกปลื้มใจและความมั่นใจในการจัดการศึกษาให้กับลูกหลานของตนเอง ที่ได้รับจากกัลยานมิตรทุกคนที่ได้ให้กำลังใจกับพวกเขา
สำหรับผู้ที่ทำบุญช่วยเหลือโรงเรียนชุมชนในครั้งนี้ ชาวห้วยหินลาดนอกได้ฝากอนุโมทนาสาธุและขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้
สาวิตรี พูลสุขโข
สถาบันฝึกอบรมเพื่อการจัดการตนเอง
๒๕ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๕
