สมุนไพรกลับมามีบทบาทอย่างมากในช่วงสถานการณ์โควิด-19 ไม่น่าเชื่อว่า แม้โลกเราจะเดินทางมาไกลกับวิทยาศาสตร์การแพทย์ แต่ถึงที่สุดเราก็ยังกลับมาพึ่งภูมิปัญญาพื้นบ้านสมุนไพรได้รับการยอมรับและเป็นที่ต้องการอย่างมากในช่วงสถาการณ์โควิด-19 ที่ผ่านมา จนทำให้เกิดปรากฎการณ์สมุนไพรบางชนิดถึงกับขาดตลาด และราคาพุ่งขึ้นสูง อย่างที่ไม่เคยเป็นมา ไม่น่าเชื่อว่าโรคร้ายอย่างโควิด-19 ที่หวาดกลัวกันทั้งโลกและแทบจะไม่มียารักษา กลับต้องมายอมสยบให้กับพืชสมุนไพรข้างบ้าน อย่าง ขิง ข่า ตะใคร้ ใบมะกรูด ที่ไม่ได้มีดีแค่เอามาทำต้มยำ กับมีส่วนช่วยในการยับยั้งไม่ใช้เชื้อลุกลามลงปอดได้
นอกจากนั้นยังมีพืชสมุนไพรที่คนไม่ค่อยให้ความสนใจมากนัก อย่าง กระชาย ฟ้าทะลายโจร แต่เมื่อโควิด-19 ที่ผ่านมาทั้งกระชายและฟ้าทะลายโจร แทบจะเรียกว่าเป็นพระเอกได้เลย ที่มีสวนช่วยในการยับยั้งเชื้อได้อย่างมากและใช้ในการรักษาและเห็นผลได้จริง จนทำให้วงการสมุนไพรกลับมาเฟื่องฟูอีกครั้ง และนอกจากนี้ก็ยังมีสมุนไพรชนิดอื่น ๆ ที่มีสรรพคุณช่วยในการยับยั้งและรักษา ยังเป็นที่ต้องการอยู่อีกไม่น้อย
ผู้เขียนในนาม “อยู่ดีมีแฮงออนไลน์”จะนำพาทุกท่าน มาทำความรู้จักพืชสมุนไพรไทยให้ลึกยิ่งขึ้น และนอกจากการใช้ประโยชน์จากสมุนไพรในทางการแพทย์แล้ว การปลูกพืชสมุนไพรไว้รอบ ๆ บ้าน หรือปลูกในพื้นที่สวน ไร่นา ก็เป็นเรื่องที่จำเป็นที่จะต้องมี เพราะถ้าเกิดวิกฤตขึ้นอีกครั้งจะหยิบจับมาใช้ตอนไหนก็ได้ เราเดินทางมาที่ “สวนส่างฝัน อ.เมือง จ.อำนาจเจริญ” เพื่อมาดูแปลงสมุนไพรแปลงใหญ่ และมาพบกับ
อ.วีระพล กมลรัตน์ ซึ่งทำงานขับเคลื่อนด้านแพทย์แผนไทยและการใช้สมุนไพรเพื่อรักษาโรคต่าง ๆ โดยการเปิดคอร์สอบรมให้ความรู้เรื่องสุขภาพกับประชาชนที่อยู่ในพื้นที่และประชาชนทั่วไปที่สนใจมาตั้งแต่ปี 2550 และนอกจากนั้นยังทำหน้าที่เป็นครูผู้ช่วยสอน จากสถาบันแพทย์แผนไทย คลินิกแพทย์แผนไทยอโรคยาศาสตร์ อ.วีระพล กมลรัตน์ อาสาพาทีมงานอยู่ดีมีแฮงออนไลน์เดินชมสวนพืชสมุนไพร และเล่าให้กับทีมงานฟังว่า “ช่วงสถานการณ์โควิด-19 ที่ผ่านมา โรงพยาบาลไม่สามารถให้บริการได้ทันท่วงที ชาวบ้านจึงต้องหาทางออก ด้วยการใช้สมุนไพรมาช่วยกันรักษา ที่นี่จะใช้คำว่าสมุนไพรใกล้ตัว ปลูกง่าย โตเร็ว และได้ผลดี”
แหล่งเรียนรู้ปลูกอยู่ ปลูกกิน รวมถึงการใช้พืชสมุนไพรในการรักษา
ส่วนส่างฝัน อ.เมือง จ.อำนาจเจริญ มีพื้นที่ประมาณ 30 ไร่ ปลูกพืชหลากหลายชนิดในรูปแบบผสมผสาน มีทั้งไม้ป่า ผลไม้ ทำนาข้าว ปลูกผักสวนครัว และมีพืชสมุนไพรภายในสวนประมาณ 180 ชนิด ที่ใช้เป็นยา มีสมุนไพรที่เด่น ๆ เช่น กระชาย ขิงแคงหรือขิงบ้านจะมีฤทธิ์ยาแรง ฟ้าทะลายโจร รากมื่อเดื่อชุมพร ยา 5 ราก ลูกใต้ใบและมีสมุนไพรอีกหลายชนิดที่ใช้เป็นยาในการรักษาเป็นประจำ นอกจากการมีพืชสมุนไพรแล้วที่นี่ยังเป็นแหล่งเรียนรู้ เป็นต้นแบบในหลาย ๆ เรื่อง ทั้งเรื่องการทำเกตรแบบพึ่งตนเองพร้อมกับการดูแลสุขภาพ เพื่อให้เป็นต้นคิด ต้นฝัน ต้นทำ ต้นเรียนรู้ให้กับชาวบ้านในพื้นที่
สมุนไพรกลับมาได้รับความนิยมอีกครั้ง
“จุดเด่นของสมุนไพรที่คนหันมาให้ความสนใจ ในการรักษาโควิด-19 เพราะสามารถรักษาได้จริง ครอบไข้ได้จริง ระยะยาวจะไม่เป็นอีก โดยทางแพทย์แผนไทยจะเน้นเรื่องของการ รุ ล้อม รักษาและบำรุง “รุ” คือการขับพิษออก จากนั้นจึง “ล้อม”คือการใช้ยารักษาผลข้างเคียงที่เกิดขึ้น หลังจากนั้นจึงรักษาและบำรุง แต่ถ้าเป็นแผนปัจจุบันจะรักษาที่ปลายเหตุ ไม่ได้แก้ที่ต้นเหตุ คนจึงกลัวระยะยาวที่จะกลับมาเป็นอีก แต่ถ้าใช้หลักการในการรักษาแบบของแพทย์แผนไทย คือการ รุ ล้อม รักษาและบำรุง ก็จบทุกเรื่อง”
สร้างเครือข่าย ขยายความรู้ไปสู่ชุมชน
จากการได้ปลูกพืชสมุนไพรภายในสวนส่างฝันแล้ว และเมื่อเกิดวิกฤตก็ได้นำพืชสมุนไพรเหล่านั้นมาใช้ในการรักษาและคอยให้คำปรึกษาเรื่องการใช้ยาสมุนไพรที่ถูกต้องให้กับชาวบ้าน และ อ.วีระพล กมลรัตน์ ยังมีอีกหนึ่งบทบาทคือเป็นผู้ที่ส่งเสริมให้ชาวบ้านหันมาปลูกพืชสมุนไพรไว้ใช้ในครัวเรือน โดยจะเน้นสมุนไพรใกล้ตัว เช่น ขิง ข่า ตะใคร้ กระชาย ฟ้าทะลายโจรและอื่น ๆ โดยจะส่งเสริมการปลูกในรูปแบบที่เรียกว่า “สวน 3 ไร่แก้จน”
ปัจจุบันมีเครือข่ายที่มีความสนใจและได้นำเอาพืชสมุนไพรไปปลูกในสวนในรูปแบบของสวน 3 ไร่แก้จนประมาณ 8-10 ราย กระจายกันอยู่ตามเขตอำเภอต่าง ๆ ในจังหวัดอำนาจเจริญ เช่น อำเภอเมือง อำเภอเสนางคนิคม อำเภอปทุมราชวงศา เป็นต้น โดยเครือข่ายที่มีความสนใจจะแบ่งพื้นที่ออกเป็น 3 ไร่ มีการปลูกไม้ป่า ไม้ยืนต้น ปลูกผลไม้หลากหลายชนิด จากนั้นก็ปลูกผักพื้นบ้านผักสวนครัว ปลูกพืชใต้ดิน รวมไปถึงการมีพืชสมุนไพร ซึ้งจะเป็นพืช 5 ระดับ เป็นป่าที่กินได้
ปลูกพืชผสมผสาน รวมถึงการมีพืชสมุนไพรในสวน
เพื่อให้มองเห็นภาพได้ชัดเจนยิ่งขึ้น อ.วีระพล กมลรัตน์ จึงพาทีมงานอยู่ดีมีแฮงออนไลน์ มาชมรูปแบบของสวน 3 ไร่แก้จนที่ “สวนยินดีฟาร์ม บ้านโครงกลาง อ.เสนางคนิคม จ.อำนาจเจริญ” ซึ่งเป็นหนึ่งในสวนที่ อ.วีระพลเข้ามาหนุนเสริม ทั้งการทำเกษตรและการปลูกพืชสมุนไพรโดยมี “มโนวัฒน์ เห็มวงค์” ซึ่งเป็นเจ้าของสวนพาเราเดินชมสวน สวนยินดีฟาร์มมีเนื้อที่ทั้งหมดประมาณ 30 ไร่ ทำเกษตรแบบผสมผสานหลายอย่างบนพื้นที่ เช่น การทำนา ทำสวนมะม่วง สวนพุทรา สวนกล้วย รวมถึงการปลูกพืชล้มลุก เช่น พริก มะเขือ ถั่วชนิดต่าง ๆ และนอกจากนั้นยังเลี้ยงสัตว์และทำประมง สวนยินดีฟาร์มมีการจัดสรรพื้นที่ในรูปแบบของสวน 3 ไร่แก้จน โดยการแบ่งพื้นที่ออกเป็น 3 ไร่ และใช้พื้นที่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด เช่น ภายในสวนมะม่วงก็จะไม่ได้ได้มีแค่ต้นมะม่วง แต่จะมีไม้ป่าอย่าง ต้นพยุง ต้นยางนา ต้นแดง ต้นกล้วย และจะปลูกพืชสมุนไพร เช่น กระชาย ฟ้าทะลายโจร ไพล ขมิ้น หว่านชักมดลูก รวมไปถึงการปลูกพืชล้มลุกระหว่างช่องว่างของต้นไม้เสริมเข้าไปอีกด้วย ทำให้สวนแห่งนี้เต็มไปด้วยต้นไม้นานาชนิด ๆ ที่มีทั้งไม้ป่า ไม้ยืนต้น ไม้กินผล ไม้ล้มลุก รวมถึงการมีพืชสมุนไพรเสริมเข้าไปเป็นการใช้ประโยชน์จากพื้นที่ได้ได้เยอะที่สุด
“มโนวัฒน์ เห็มวงค์” เล่าให้ทีมงานอยู่ดีมีแฮงฟังต่ออีกว่า
“ที่นี่จะปลูกไม้หลักเป็นไม้ยืนต้น เช่น ต้นมะม่วง ต้นยางนา ต้นพยุง ระยะห่างระหว่างต้นประมาณ 3 เมตร ระหว่างต้นมะม่วงและต้นพยุง ก็จะปลูกกล้วยเป็นพืชพี่เลี้ยงอยู่ตรงกลางในระยะ 1 เมตร 50 เซนติเมตร และจะปลูกพืชสมุนไพรเสริมเข้าไป ระหว่างต้นมะม่วงและต้นกล้วย โดยสมุนไพรที่เลือกปลูกจะมี กระชาย ขิง ข่า ฟ้าทะลายโจร ที่เป็นหลัก และจะมีสมุนไพรชนิดอื่น ๆ เสริมเข้ามาเช่น ตะไคร้หอม ใบหนาด หนานเฉาเหว่ย ดอกอัญชัน
ที่สวนแห่งนี้ไม่ได้ปลูกสมุนไพรแค่จุดเดียว แต่จะปลูกให้กระจัดกระจาย ตามพื้นที่ต่าง ๆ ในสวนอีกด้วย เพื่อลดความเสี่ยงเรื่องโรคและแมลง”
“เมื่อสถานการณ์โควิด-19 ที่ผ่านมาการหาซื้อสมุนไพรมาไว้ใช้เป็นเรื่องที่ยากมาก บางครั้งมีขายแต่ราคาสูง แต่ถ้ามีสมุนไพรไว้ใช้ยามจำเป็นในสวนแล้ว สามารถเอามาใช้ตอนไหนก็ได้ การทำสวนในรูปแบบของสวน 3 ไร่แก้จนที่มีการปลูกพืช 5 ระดับ เช่น ไม้ยืนต้น ไม้กินผล ไม้ล้มลุก ไม้หัวใต้ดิน รวมถึงการมีพืชสมุนไพร สวน 3 ไร่แก้จนยังเป็นอีกหนึ่งโมเดลให้กับคนที่สนใจได้เข้ามาแลกเปลี่ยนความรู้ และยังเป็นตัวการันตีว่า การทำเกษตรแค่ 3 ไร่ ก็สามารถแก้จนได้มีรายได้เลี้ยงครอบครัว รวมถึงมียารักษาเมื่อเจ็บป่วย”
เตรียมความพร้อมรับมือทุกสถานการณ์ที่จะมาถึง
การเตรียมความพร้อมเป็นเรื่องที่สำคัญ โดยเฉพาะการเตรียมความพร้อมรับมือกับภัยที่มองไม่เห็นอย่างโควิด-19 ทำให้ต้องเตรียมตั้งรับและเตรียมตัวอยู่ตลอดเวลา เพราะสถานการณ์ถึงแม้จะเบาบางลงไปบ้าง แต่ก็ยังไม่น่าไว้วางใจเท่าที่ควร
“การมีป่า มีสวน มีสมุนไพร จะช่วยป้องกันโควิด-19 ได้อย่างไร ช่วยได้เช่น ถ้าหากเราตกงานกลับมาบ้านก็ยังมีอาหารกิน พึ่งตนเองได้ มียารักษา ช่วยคนรอบข้างได้ และไม่กลัวเมื่อมีภัยมาถึง”
เชื่อว่าสถานการณ์โควิด-19 ยังอยู่กับเราไปอีกนาน การเตรียมความพร้อมตั้งรับเมื่อภัยมาถึงจึงเป็นเรื่องที่สำคัญ การพึ่งตนเองมีอยู่มีกิน มียารักษาเมื่อยามเจ็บไข้ และช่วยเหลือคนรอบข้างได้เมื่อยามมีภัยมาถึง และกระจายสมุนไพรออกไปให้ทั่วถึงในหลาย ๆ พื้นที่ สิ่งเหล่านี้จะช่วยป้องกันจากปัญหาหนักให้เป็นเบาลงได้ และช่วยให้เราผ่านพ้นวิกฤตนี้ไปได้
