ฝุ่นควันเป็นโจทย์ใหญ่สำหรับคนเหนือ หลายภาคส่วนกำลังพยายามเร่งมือแก้ไขวิกฤตนี้ ทั้งรัฐและเอกชน ภาคประชาสังคม และคนในพื้นที่ โดยเฉพาะกลุ่มคนที่อาศัยอยู่ร่วมกันกับป่า หรือในชนบท ที่พวกมักเป็นเป็นจำเลยสังคมว่าเป็นคนเผาป่าทำให้เกิดฝุ่นควัน ไฟป่าในหน้าแล้งของทุก ๆ ปี แต่ถ้าเราเข้าไปฟังเสียงคนในพื้นที่ รวมไปถึงเด็ก ๆ และเยาวชน เราก็จะเห็นถึงความพยายามร่วมมือกันแก้ไขปัญหาไฟป่าที่เกิดขึ้นในบ้านของตัวเอง
โปรเจกต์ “อวดดี” ที่ทำให้พี่ ๆ ทีมสื่อพลเมือง สำนักเครือข่ายและการมีส่วนร่วมสาธารณะ ไทยพีบีเอส ได้มาพบกับน้อง ๆ ใน อ.ลี้ จ.ลำพูน ผ่านงานไทยพีบีเอสรวมพลังสู้ฝุ่นเราจึงได้เห็นมุมมองและการลงมือแก้ฝุ่นควันของคนที่นี่ผ่านไอเดียการผลิตสื่อที่น่าสนใจ
“อวดดี@ลี้” คือชื่อแคมเปญ เราชวนเยาวชนลี้โชว์ไอเดียผลิตสื่อ หัวข้อ “แก้ฝุ่นควันที่บ้านฉันเอง” เพื่อสร้างการเรียนรู้และทักษะชีวิตสำหรับเยาวชน ผ่านการผลิตและสร้างสรรค์สื่อที่สะท้อนความตระหนักถึงปัญหาด้านสุขภาพและเตรียมรับมือสถานการณ์ที่มีค่าฝุ่นละอองเกินค่ามาตรฐาน ร่วมถึงทางออกของชุมชนที่พยายามจัดการทั้งการลดปริมาณการเผาและฝุ่นควันในพื้นที่ โดยเริ่มจากกลุ่มนักเรียนในสถานศึกษา จ.ลำพูน และขยายผลต่อยอดไปยังระดับอื่น ๆ โดยมุ่งหวังเพื่อการสร้างพลเมืองตื่นรู้ (Active Citizen) ที่มีความรู้ ความเข้าใจในสถานการณ์วิกฤต สามารถปกป้อง ดูแลตนเอง และส่งต่อความรู้ที่ได้รับให้กับคนในครอบครัวและสังคมได้
โดยมีน้อง ๆ นักเรียน 30 คน 6 ทีม จาก 2 โรงเรียนใน อ.ลี้ สมัครเข้าร่วมมาโดยเขียนประเด็นและไอเดียการสื่อสารเกี่ยวกับการแก้ปัญหาฝุ่น คือ โรงเรียนบ้านก้อจัดสรร และโรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา 4 ทีมแรกมาจากโรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา คือ
1.ทีม “สภานักเรียนโรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา” เสนอประเด็น แก้ฝุ่นควันบ้านฉัน
2. ทีม Aki.K เสนอเรื่อง พิธีบวชป่าเพื่อป้องกันการตัดต้นไม้และการเผาป่า ซึ่งเป็นอีกหนึ่งวิธีที่ชาวบ้านในพื้นที่ใช้เพื่อรักษาป่าของชุมชน
3 ทีม Shark Wow ทีมชายล้วนจากโรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา ที่สนใจนำเสนอประเด็น หมอกควันในพื้นที่ผ่านสถานที่ท่องเที่ยว ที่ขึ้นชื่อของอำเภอลี้
4 ทีมผักสด นำเสนอวิธีการลดการเผาโดยใช้ภูมิปัญญาพื้นบ้านของชาวบ้านที่นี่ นั่นคือเสวียนไม้ ในการนำใบไม้มาทำเป็นปุ๋ยแทนการเผา
ทีมที่ 5 และ 6 มาจากโรงเรียนบ้านก้อจัดสรร ซึ่งเป็นน้อง ๆ ที่อยู่ในชั้นมัธยมต้นเท่านั้น
5.ทีมเยาวชนคนเมืองก้อ ยกประเด็นการเฝ้าระวังฝุ่นละอองขนาดเล็ก PM2.5 ในโรงเรียนและใช้ธงสีต่าง ๆ เพื่อให้นักเรียนและคนในพื้นที่ได้ป้องกันตนเอง
6.ทีม KOR NEWS สื่อสารประเด็น การไถกลบตอซังข้าวโพด เพื่อลดการเผาที่ทำให้เกิดเป็นฝุ่นควัน เนื่องจากในพื้นที่บ้านก้อ ชาวบ้านส่วนใหญ่ที่นี่ยึดอาชีพการปลูกข้าวโพดเป็นหลัก
เห็นไอเดียประเด็นผ่านเอกสารใบสมัครของน้อง ๆ แล้วเราตื่นเต้นที่จะได้เจอกับน้องเพื่อฟังรายละเอียดกันมาก ๆ เลยจัดการฝึกอบรมออนไลน์ได้เห็นหน้าเห็นตากัน และเพื่อเติมความรู้ ความเข้าใจในเรื่องของฝุ่นเพิ่มขึ้นด้วย
เราชวน อาจารย์ว่าน วิริยะ จากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มาเติมความรู้ให้น้อง ๆ ในหัวข้อ“ฝุ่น ไฟ คน เรื่องใกล้ตัวเรา” น้อง ๆ ได้เข้าใจทั้งสาเหตุของการเกิดฝุ่นควัน และผลกระทบจากฝุ่นควันที่ส่งผลกระทบต่อคนในพื้นที่ ส่วนพี่โอ๊ต พี่มิ้นท์ พี่เอ็ม จากทีม The North องศาเหนือ ThaiPBS ก็เติมทักษะในการเล่าเรื่อง และการถ่ายภาพวิดีโอเพื่อนำมาตัดต่ออย่างง่ายให้น้อง ๆ
ผ่านไป 10 วัน เป็นช่วงเวลาที่เราให้น้อง ๆ ลงสนามจริง ไปคุยกับชาวบ้าน ไปถ่ายทำคลิปวิดีโอจากสถานที่จริง พี่ ๆ รอคอยที่จะชมผลงานของน้อง ๆ อย่างจดจ่อ …..สุดท้ายน้อง ๆ ก็ส่งผลงานครบทั้งหมด 6 ทีม และเป็นเวลาที่จะได้พบเจอกับน้อง ๆ ทุกกลุ่มตัวเป็นๆ กันในงานไทยพีบีเอสรวมพลังสู้ฝุ่นควัน ที่โรงเรียนเวียงเจดีย์ อ.ลี้ จ.ลำพูน เมื่อวันที่ 11 ธันวาคม 2564
กิจกรรมวันนี้เป็นการนำผลงานของน้อง ๆ ทั้ง 6 กลุ่ม 2โรงเรียน หลังจากการลงพื้นที่ถ่ายทำเป็นเวลากว่า 10 วัน นำมาฉายให้กับเพื่อน ๆ กลุ่มอื่น ๆ และคนที่เข้ามาร่วมงาน เพื่อแลกเปลี่ยนมุมมอง และข้อเสนอแนะให้กับเจ้าของชิ้นงานอีกด้วย โดยภายในงานนอกจากจะมีทางสำนักเครือข่ายและการมีส่วนร่วมสาธารณะ ไทยพีบีเอส ที่เข้ามาเติมประเด็นและแนะนำเพื่อนำไปแก้ไขชิ้นงานของน้อง ๆ แล้ว ยังมีผู้ปกครองและชาวบ้านที่อยู่ในพื้นที่เข้ามาชมคลิปวิดีโอและแลกเปลี่ยนความคิดให้กับน้อง ๆ อีกด้วย
ทีม1 ทีม KOR NEWS โรงเรียนบ้านก้อจัดสรร ที่มาในผลงานที่มีชื่อว่า “ไถกลบซังข้าวโพด แก้ปัญหาฝุ่นควันที่บ้านฉัน” นำเสนอวิธีการจัดการตอซังข้าวโพด ที่เป็นพื้นเศรษฐกิจของคนในพื้นที่นี่ ซึ่งแต่เดิมจะใช้ไฟในการกำจัดตอซังข้าวโพดเหล่านี้ โดยชาวบ้านได้มีการร่วมกลุ่มกันและปรับมาใช้วิถีการไถกลบแทนการเผา เพื่อลดการเกิดฝุ่นควันในพื้นที่
ทีมที่2 ทีม Aki.K โรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา ที่มาในผลงานที่มีชื่อว่า “SAVE ป่าพาควันหาย” การจัดการพื้นที่และการอนุรักษ์ป่าไม้ของชุมชนโดยการบวชป่า ที่เป็นแนวทางในการอนุรักษ์ป่าที่เกิดขึ้นจากการประยุกต์พิธีกรรมทางพุทธศาสนา ซึ่งวัตถุประสงค์ของพิธีดังกล่าวเพื่อให้ป่า ต้นน้ำลำธารรอดพ้นจากการถูกตัดและเข้าไปทำลาย ถือเป็น กุศโลบายยับยั้งการลักลอบตัดไม้ในป่าของชุมชน เมื่อชาวบ้านดูแลป่า ไฟป่าก็จะไม่เกิดขึ้น ฝุ่นขึ้นนั้นก็จะหายไปด้วยเช่นกัน
ทีมที่3 ทีม ผัดสด โรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา ที่มาในผลงานที่มีชื่อว่า “เสวียนไม้ไร้ฝุ่น” อีกหนึ่งสาเหตุของการเกิดฝุ่นควันในพื้นที่มาจากการเผาเศษวัสดุทางการเกษตรและกิ่งไม้ใบไม้ของแต่ละบ้าน การทำเสวียนไม้ ซึ่งเป็นภูมิปัญญาพื้นบ้าน เป็นการนำเอาไม้ไผ่มาสานรอบโคนต้นไม้เพื่อใช้เก็บขยะใบไม้ ให้ใบไม้เศษไม้ย่อยสลายตามธรรมชาติ ช่วยลดฝุ่นละอองจากการเผาใบไม้เศษ ซึ่งเป็นอีกหนึ่งวิธีของชาวบ้านที่นี่ ที่ใช้ในการลดการเผา
ทีมที่ 4 ทีม Shark Wow โรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา ที่มาในผลงานที่มีชื่อว่า “หมอกหรือควันเราสร้างได้” พาไปเที่ยวชมสถานที่ท่องเที่ยวใน อ.ลี้ หยิบยกประเด็นหมอก ที่เรามองเห็นนั้น เป็นหมอกจากธรรมชาติหรือเป็นฝุ่นควัน และพาไปพบกับต้นเหตุของการเกิดฝุ่นควัน ในอ.ลี้ ซึ่งหากเราไม่ช่วยกันรักษาป่าและหยุดไฟป่า สถานที่ท่องเที่ยวของอำเภอเราที่เคยสวยงานคงมีเพียงแต่ฝุ่นควันให้เราได้ชม
ทีมที่5 ทีม สภานักเรียนโรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา โรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา ที่มาในผลงานที่มีชื่อว่า “แก้ฝุ่น บ้านฉัน” ปัญหาการเผาเศษวัสดุทางการเกษตรในพื้นที่ของชาวบ้าน ที่เป็นอีกหนึ่งสาเหตุในการเกิดฝุ่นควัน ซึ่งชาวบ้านบางส่วนยังไม่ทราบถึงผลกระทบที่มีต่อร่างกายของตนเองและคนอื่น โดยทีมได้ใช้เพลงแรปที่แต่งขึ้นเองสื่อสารในเรื่องที่มาของฝุ่นควัน และผลกระทบที่จะเกิดขึ้นต่อร่างกาย เพื่อกระตุ้นการรับรู้ของคนในพื้นที่ เพลงแร็ปของน้อง ๆ เรียกร้อยยิ้มแก่ผู้ฟังมาก ถึงขั้นขอให้ทีมร้องสด ๆ ให้ฟังในงานเลยทีเดียว
ทีมที่ 6 ทีม เยาวชนคนเมืองก้อ โรงเรียนบ้านก้อจัดสรร ที่มาในผลงานที่มีชื่อว่า “รู้ทันรู้ไว้ปลอดภัยจากฝุ่นจิ๋ว” ปัญหาฝุ่นละอองขนาดเล็ก PM 2.5 ที่ส่งผลต่อสุขภาพ ที่จะมีปริมาณที่มากในช่วงหน้าแล้งของทุกปี ทางโรงเรียนบ้านก่อจัดสรร ที่มีเครือวัดค่าฝุ่นละอ่องขนาดเล็ก PM2.5 จึงได้ทำกิจกรรมธงสี เพื่อเป็นสัญลักษณ์เตือนให้นักเรียนที่อยู่ภายในโรงเรียนและคนที่อยู่ในชุมชนรอบข้าง ได้ป้องกันตัวเองได้อย่างทันท่วงที
หลังเปิดคลิปของน้อง ๆ แต่ละกลุ่มและได้มีการแลกเปลี่ยนเติมเต็มในเชิงทางด้านเทคนิดและเชิงประเด็นกันแล้ว ก็ได้มีการประกาศรางวัล 3 ทีมที่มีผลงานโดดเด่น ในการทำคลิปวิดีโอสั้น เพื่อสื่อสารในหัวข้อ แก้ฝุ่นควันที่บ้านฉันเอง โดยทีม 3 ทีม ที่มีผลงานโดดเด่นทั้ง 3 ทีมจะได้รับของที่ระลึกจากทีมงานสำนักเครือข่ายและการมีส่วนร่วมสาธารณะ ไทยพีบีเอส ได้แก่ ทีม สภานักเรียนโรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา โรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา ผลงาน”แก้ฝุ่น บ้านฉัน”, ทีม Aki.K โรงเรียนเวียงเจดีย์วิทยา ผลงาน “SAVE ป่าพาควันหาย”, ทีม KOR NEWS โรงเรียนบ้านก้อจัดสรร ผลงาน “ไถกลบซังข้าวโพด แก้ปัญหาฝุ่นควันที่บ้านฉัน”
ทุกท่านสามารถติดตาม ผลงานที่น้อง ๆ เยาวชนลี้ “อวดสิ่งดีดี มุมมองและการลงมือทำดีดีเพื่อแก้ฝุ่นในพื้นที่” จะมีการปรับแก้ไขและร่วมเผยแพร่ใน ช่วง “อวดดี” ในรายการ คุณเล่าเราขยาย ทุกวันพฤหัสบดีและวันศุกร์ เวลา 16.30 น. ทาง ไทยพีบีเอส และในเพจ FB JAM
พวกเราหวังว่า “อวดดี @ลี้” จะเป็นพื้นที่ให้ คนลี้จะได้อธิบายมุมมองของคนในพื้นที่ในการมีส่วนร่วมในการแก่ไขปัญหาฝุ่นควัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเยาวชนที่เป็นคนรุ่นใหม่ที่จะเข้ามามีส่วนร่วมดูแลชุมชนและป่าไม้ในอนาคต ผ่านเครื่องมือสื่อสารและไอเดียดีดีที่น้อง ๆ คนรุ่นใหม่เหล่านี้ได้ลงมือทำแล้ว และต่อ ๆ ไป ยังจะสามารถสื่อสารเรื่องราวใน อ.ลี้ ที่เป็นบ้านเกิดของพวกเขาในแง่มุมอื่นๆได้อย่างต่อเนื่องด้วย
…..เด็กลี้….มีดีให้อวดจริงๆ
